Το χαντάκι

Σήμερα – με τη δική σας άδεια και τη θέλησή σας - θα κάνουμε ένα ταξίδι στις παρακάτω λέξεις: καταλαβαίνω, κατανοώ, κατανόηση, αντιλαμβάνομαι, αντίληψη, συνειδητοποιώ, εννοώ, περιλαμβάνω, συμπεριλαμβάνω, συλλαμβάνω και σύλληψη (με το νου), καταληπτός, περιεκτικός και περιεκτικότητα. Σταματώ εδώ, γιατί ήδη 14 λέξεις είναι αρκετές για τη σημερινή συζήτηση η οποία θέλει και κάποια προσοχή, παρακαλώ!

Βλέπετε όλοι σας πως οι λέξεις μας  αυτές είναι όλες σύνθετες. Για παράδειγμα έχουμε πρώτο συνθετικό το κατά και δεύτερο το λαβαίνω. Τις ενώσαμε τις δύο – αυτό που λέμε: και έσονται οι δύο εις σάρκα μίαν – και γεννήθηκε έτσι το νέο μας ρήμα καταλαβαίνω, που έχει μία νέα σημασία, όπως ο ανήρ και η γυνή, μάς έδωσαν το ανδρόγυνο.

 Βλέπετε πάλι όλοι σας, πως οι μικρές μας λέξεις/προθέσεις κατά, αντί, συν, εν, περί, είναι το προζύμι, η μαγιά και χρησιμοποιούνται ως βάση για να γίνουν νέες λέξεις οι οποίες έχουν νέες προεκτεταμένες σημασίες, όπως η πήξη του γάλακτος σε τυρί, ή γιαούρτι. Με τις προθέσεις η ελληνική γλώσσα γίνεται άκρως γονιμότατη. Γεννάει συνέχεια μέχρι σήμερα. ΄Αρα, δεν είναι στείρα. Αυτό την έκανε να υπάρχει μέχρι σήμερα ως πάντα νέα που δημιουργεί, επινοεί και πλουσιοπάροχα παράγει.

ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ

Η Αγγλική δεν είχε ΚΑΜΙΑ από τις παραπάνω λέξεις όταν βγήκε για ένα περίπατο στην Ευρώπη. Εδώ φάνηκε και η γύμνιά της. Το πρώτο - το καταλαβαίνω - το είχε συνδυάσει με το κάθομαι από κάτω = understand. Όταν όμως κάθεσαι από κάτω τα καταλαβαίνεις όλα; Το αμφιβάλλω πολύ. Η Αγγλική δεν είχε ούτε το νου, αλλά ούτε και τη συνείδηση για να κάνει τέτοιες λέξεις, όπως τις παραπάνω. Το νου τον πήρε αυτούσιο από τα Ελληνικά ως nous και τη συνείδηση έτοιμη - με ελληνική συναρμολόγηση - από τη λατινική γλώσσα ως consciousness, αλλά και conscience. ΄Επρεπε όμως να τις «γεννήσει» αυτές τις λέξεις. Ούσα στείρα όμως, κατέληξε να πάρει ψυχοπαίδια: ψυχογιούς και ψυχοκόρες. Από πού όμως;

ΧΤΥΠΑΕΙ ΞΕΝΕΣ ΠΟΡΤΕΣ

Η πρώτη πόρτα που χτύπησε ήταν η Λατινική. Το 1340 σε ένα Ψαλτήρι –  Psalter το λένε στα…Αγγλικά, αλλά το προφέρουν σόλτερ, βρέθηκε γραμμένη η λέξη comrehenden = understand. Πολύ αργότερα, το1529, ο Sir Thomas More, στο έργο του Ουτοπία – Utopia το έγραψε στα Αγγλικά – χρησιμοποίησε τη λέξη comrehensible ως επίθετο, και η λέξη «πολιτογραφείται» έτσι στην αγγλική γλώσσα. (Chambers Dictionary of Etymology σελ.199).

COMPREHEND

Πού την βρήκαν και πώς την έκαναν οι Λατίνοι τη νοηματική αυτή λέξη; Στην αρχή υπήρχε το αρχαίο μας ρήμα χανδάνω που σημαίνει χωρώ, περιλαμβάνω, περιέχω, δύναμαι να περιλάβω. (Λεξικό Σταματάκου). Από εδώ έγινε και το σημερινό χαντάκι, το άνοιγμα τής γης σαν μικρή τάφρος, από όπου διοχετεύεται το νερό για πότισμα χωραφιών ή λειβαδιών. Μεταφορικά μέσα από τέτοια ανοίγματα μεταφέρονται και οι ιδέες με τις λέξεις. Το ρήμα χανδάνω το χρησιμοποιεί και ο ΄Ομηρος και σημαίνει χωράω, όπως το νερό στο χανδάκι/χαντάκι ή στο αυλάκι θα λέγαμε σήμερα. Ακόμη και σήμερα η παροιμία μας «μπήκε το νερό στο αυλάκι» έχει τη σημασία του ακολουθώ τη σωστή πορεία, κατανοώ κάτι σωστά. Τα αγγλόφωνα λεξικά πάντως το τονίζουν: Comprehend = from Greek χανδάνω. Από εδώ σήμερα έχουμε και το χάνι (μπαίνεις μέσα), το παλιότερο πανδοχείο. Επίσης και το Ηράκλειο της Κρήτης παλιά λεγόταν Χάνδαξ=χαντάκι, γιατί όντως είχε χαντάκι με νερό γύρω για προστασία. Το χανδάνω παρουσιάζεται και πολύ παραγωγικό ρήμα, έτσι που μας …χαντάκωσε!

 Οι Λατίνοι το έκαναν hendere.Ετσι συνήθως λήγουν τα ρήματά τους. ΄Εβαλαν μπροστά και την πρόθεση προ και κατέληξε ως prehendere και prendere. Η παθητική μετοχή έγινε prehensus. Βάζοντας την πρόθεση από έγινε apprehendere = καταλαμβάνω, περιλαμβάνω. Όταν μπήκε η πρόθεση συν το ρήμα έγινε comprehendere = συλλαμβάνω, χωράω.

ΣΥΝΟΨΙΣΗ

Όλες οι παραπάνω ελληνικές μας λέξεις με το ελληνικής προελεύσεως comprehend μπήκαν στην Αγγλική ως ακολούθως:

καταλαβαίνω = comprehend, κατανοώ = comprehend, κατανόηση = comprehension, αντιλαμβάνομαι = comprehend, αντίληψη = comprehension, συνειδητοποιώ = comprehend, εννοώ = comprehend, περιλαμβάνω = comprehend, συμπεριλαμβάνω = comprehend, συλλαμβάνω και σύλληψη (με το νου) = comprehension, καταληπτός = comprehensive, περιεκτικός= comprehensive και περιεκτικότητα= comprehensiveness.

Φτάνουν αυτές για σήμερα, γιατί υπάρχουν και πολλές άλλες.

ΚΑΙ ΩΣ ΕΠΙΜΥΘΙΟ

΄Οπως βλέπετε το ρήμα τούτο δεν είναι και τόσο εύκολο. Χρειάζεται μία ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση του. Είναι το ίδιο δύσκολο και για όλους τους αγγλόφωνους που συνήθως το πολυχρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ομιλία και ανεβάζουν το επίπεδο της γλώσσας τους. Πόσο μάλλον και εμείς θα πρέπει να τα έχουμε όλα αυτά υπόψη, γιατί βγήκαν από τα ελληνικά σπλάχνα. Αθάνατη ελληνική γλώσσα!