Οι Έλληνες της Συρίας 

2.500 χρόνια παρουσίας θριάμβων και αγώνων

΄Ερευνα και παρουσίαση: Θωμάς Γ. Ηλιόπουλος

Οι αιφνίδιες πολιτικές εξελίξεις στη Συρία έχουν θέσει σε επιφυλακή την ελληνορθόδοξη κοινότητα και τους χριστιανούς, ζητώντας τη στήριξη της Ελλάδας και της διεθνούς κοινότητας.

Η βίαιη εκδίωξη του δικτάτορα Μπασάρ αλ-Άσαντ από την ισλαμιστική ομάδα ανταρτών Hayat Tahrir al-Sham (HTS) υπό την ηγεσία του Abu Mohammad al-Jolani έχει προκαλέσει ανησυχία για την ασφάλεια του χριστιανικού πληθυσμού της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου Αντιοχείας.

Οι χριστιανοί αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού της Συρίας. Δεδομένου ότι η HTS έχει τις ρίζες της στην Αλ Κάιντα, υπάρχουν ανησυχίες στην Ελλάδα και τον δυτικό κόσμο για την τύχη των χριστιανών στη Συρία.

Η ομάδα HTS έχει βίαιο παρελθόν. Παρόλο που ισχυρίζονται ότι θέλουν μια ειρηνική μετάβαση, οι προηγούμενες πράξεις τους αποδεικνύουν το αντίθετο. Πολλοί στη διεθνή κοινότητα δεν πείθονται και φοβούνται τις προθέσεις τους. Ήδη, η Αλ Κάιντα προτρέπει τους αντάρτες να στραφούν εναντίον των «Εβραίων και των Σταυροφόρων» (ο όρος τους για όλους τους χριστιανούς).

Οι Έλληνες της Συρίας που βρίσκονται στην περιοχή για περισσότερο από δύο χιλιετίες χρόνια φοβούνται ότι θα διωχθούν από το νέο καθεστώς.

Αρχαίοι Έλληνες στη Συρία

Οι Έλληνες εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στη Συρία τον 7ο αιώνα π.Χ. Εκείνη την εποχή, ονομαζόταν Ασσυρία, ένα βασίλειο που κάλυπτε μια γη που εκτεινόταν από τμήματα του σύγχρονου Ιράκ και της Τουρκίας φτάνοντας σε μέρος της Αιγύπτου. Οι πρώτοι Έλληνες άποικοι στην Εγγύς Ανατολή προέρχονταν από θαλάσσιες περιοχές της χώρας.

Έγιναν πιο εμφανείς μετά την κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο και την έναρξη της ελληνιστικής εποχής (326-30 π.Χ.). Μετά το θάνατό του, η αυτοκρατορία χωρίστηκε σε μεμονωμένα κράτη. Η περιοχή της Ασσυρίας τέθηκε υπό τον έλεγχο του Σέλευκου Α ́ Νικάτορα, ιδρυτή της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών.

Αρκετά κέντρα ελληνιστικής πολιτιστικής επέκτασης ιδρύθηκαν στη Συρία. Ακμάζουσες πόλεις όπως η Αντιόχεια, η Λαοδίκεια, η Αμάσεια, η Σελεύκεια και άλλες. Η αυτοκρατορία των Σελευκιδών διατήρησε την κυριαρχία των ελληνικών εθίμων, χτίζοντας αρκετά φρούρια, όπως στρατιωτικές αποικίες σε όλη την Ασσυρία.

Ο ελληνισμός στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία άκμασε σε πόλεις όπως η Δεκάπολη και η Αντιόχεια. Περιήλθαν υπό ρωμαϊκή κυριαρχία με την προσάρτηση της Σελεύκειας από τον Πομπήιο το Μέγα. Μετά το τέλος της εβραϊκής εξέγερσης εναντίον της Ρώμης (66-135 μ.Χ.), ο βορράς και ο νότος συγχωνεύθηκαν στη ρωμαϊκή επαρχία της Συρίας-Παλαιστίνης. Ο πληθυσμός της Παλαιστίνης αποτελούνταν από πολυθεϊστικές κοινωνίες (Φοίνικες, Εβραίοι, Έλληνες, Άραβες).

Το μείγμα των ελληνόφωνων γέννησε μια κοινή αττική διάλεκτο, γνωστή ως Κοινή Ελληνική, η οποία έγινε η lingua franca σε όλο τον ελληνιστικό κόσμο.

Κατά τον Μεσαίωνα, οι Βυζαντινοί Έλληνες αυτοπροσδιορίζονταν ως Ρωμαίοι ή Ρωμαιο-Έλληνες και μιλούσαν μεσαιωνικά ελληνικά. Ένιωθαν απόγονοι της κλασικής Ελλάδας. Η κυριαρχία τους στην Εγγύς Ανατολή, γνωστή ως Επισκοπή της Ανατολής, έγινε μια από τις σημαντικότερες εμπορικές, γεωργικές, θρησκευτικές και πνευματικές περιοχές.

Κάτω από τους Πέρσες και τους Οθωμανούς

Μεταξύ 609 και 628, η Συρία έπεσε κάτω από την περσική δυναστεία των Σασσανιδών. Ανακαταλήφθηκε προσωρινά από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο (610-641). Με την πτώση της Σελεύκειας, καταλήφθηκε οριστικά από τους Άραβες.

Κατά την οθωμανική περίοδο, τα μέλη της Ελληνικής Ορθόδοξης-Καθολικής Εκκλησίας θεωρούνταν μέρος του ρωμαϊκού έθνους. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξαν διωγμοί των Ελλήνων. Ο αριθμός των θυμάτων δεν μπορεί να εκτιμηθεί. Διωγμοί έγιναν στη Μικρά Ασία, στον Πόντο, στην υπόλοιπη Ελλάδα, στα νησιά. Ο αριθμός εκτιμάται σε πάνω από 2.000.000.

Το 1923 έγινε ανταλλαγή πληθυσμών μετά την καταστροφή της Σμύρνης. Περισσότεροι από 17.000 εξαθλιωμένοι Έλληνες έφτασαν στη Συρία για προσωρινή ή μόνιμη εγκατάσταση.

Σήμερα, υπάρχει μια κοινότητα 4.500 κατοίκων που είναι Έλληνες στη Συρία, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι Σύριοι πολίτες. Ζουν στο Χαλέπι, ένα εμπορικό και οικονομικό κέντρο, στην Ταρσό και τη Δαμασκό.

Υπάρχουν επίσης 8.000 ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι κρητικής καταγωγής που αντιμετωπίζουν φτώχεια και πείνα. Ζουν στο χωριό Al-Hamidiyah, κοντά στα σύνορα με το Λίβανο, γνωστό για τη μοναδική κοινότητα ελληνόφωνων Κρητικών. Μετά από 12 χρόνια πολέμου στην περιοχή, περιμένουν βοήθεια, καταφεύγοντας στην Αντιόχεια υπό τον Πατριάρχη Ιωάννη Γιαζίγκι. Οι Έλληνες εκεί έχουν έναν πολιτισμό 1.400 ετών.

Η Ελλάδα ηγείται μιας εκστρατείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αλλού για την προστασία του εναπομείναντος προσωπικού του Πατριαρχείου Αντιοχείας, τη διατήρηση της θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, την αποκατάσταση μνημείων και την επιστροφή κλεμμένων αντικειμένων.

 Ελληνορθόδοξοι:

η μεγαλύτερη μη μουσουλμανική

θρησκεία στη Συρία

Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των χριστιανών στη Συρία το 2022 κυμαίνονται από λιγότερο από 2% έως περίπου 2,5% του συνολικού πληθυσμού της Συρίας. Οι περισσότεροι Σύριοι είναι μέλη είτε της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αντιοχείας (700.000) είτε της Συριακής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η συντριπτική πλειοψηφία των Καθολικών ανήκει στην Μελχιτική Ελληνική Καθολική Εκκλησία.

Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία στη Συρία αποτελείται από τέσσερα πατριαρχεία. Οι Σύριοι Ελληνορθόδοξοι Χριστιανοί βρίσκονται υπό την επισκοπική δικαιοδοσία της Έδρας της Αντιοχείας. Ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης Αντιοχείας εδρεύει στη Δαμασκό από τον 14ο αιώνα, αν και τα μέλη συγκεντρώνονται στο Χαλέπι, τη Χομς και τη Λαττάκεια. Δεδομένου ότι η πλειοψηφία των Σύριων Χριστιανών είναι Άραβες, η λειτουργία είναι στα αραβικά. Ο σημερινός Πατριάρχης της Εκκλησίας είναι ο John Yazigi, ο οποίος εκλέχτηκε το 2012.

Το 1923, η τουρκική κυβέρνηση ασχολήθηκε με την εθνοκάθαρση των Ελλήνων και των Σύριων Ορθοδόξων Χριστιανών που ζούσαν στην Τουρκία, γεγονός που οδήγησε πολλούς από αυτούς να καταφύγουν στη Συρία. Η Γαλλική και η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία εγκατέστησαν πρόσφυγες στην περιοχή Χομς-Χάμα, βαθαίνοντας την οικονομική πίεση στη σουνιτική μουσουλμανική κοινότητα εκεί. Η βία μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων ξέσπασε το 1924 και επιδείνωσε τις ήδη τεταμένες σχέσεις τους.

Όπως και άλλοι Σύριοι Χριστιανοί που εκτέθηκαν στον δυτικό εθνικισμό στα ιεραποστολικά σχολεία, τα μέλη της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εμπνεύστηκαν από εθνικιστικές ιδέες και υποστήριξαν ενεργά αραβικά εθνικιστικά κινήματα. Οι Σύριοι Χριστιανοί προσελκύστηκαν από την ιδέα του κοσμικού αραβικού εθνικισμού εν μέρει ως μέσο τερματισμού της θεσμοθετημένης προτίμησης για το σουνιτικό Ισλάμ και για να αντισταθούν στην αποικιοκρατία.

Ενώ οι Καθολικοί Ουνίτες Χριστιανοί, όπως οι Μαρωνίτες, αποτελούσαν πλειοψηφία σε ορισμένες αστικές περιοχές της Συρίας και του Λιβάνου, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί ήταν διασκορπισμένοι σε όλη την περιοχή και αντιπροσώπευαν μια μικρή μειονότητα σε κάθε πόλη. Οι αποικιακές και μετα-αποικιακές κυβερνήσεις ευνόησαν τις ουνιτικές εκκλησίες, ενώ οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί ανέμεναν να συνεχίσουν να κατέχουν καθεστώς μειονότητας, καθιστώντας τον κοσμικό εθνικισμό ένα πιο ελκυστικό πολιτικό πλαίσιο.