*

Αφιερωμένο στην Παγκόσμια Ημέρα του Βιβλίου που γιορτάζουμε αύριο 23 Απριλίου

*

Στην αναγκαστική και υποχρεωτική αναγνωστική περίοδο που μας «χάρισε» ο επικίνδυνος  κορωνοϊός «μας» - που δεν λέει να ξεκουμπιστεί από κοντά μας – θαρρώ πως όλοι σας διαβάσατε ένα ή δύο βιβλία παραπάνω στη ζωή σας και επιβεβαιώθηκε η αρχαία μας ρήση: «ουδέν κακόν αμιγές καλού», που σημαίνει πως «δεν υπάρχει κανένα κακό που να μη γεννάει και κάποιο καλό». Με αυτή την εμπειρία θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας το τι διάβασα και αποκόμισα από το εξαιρετικό βιβλίο: The Greek Sophists, Penguin Classics, σελ. 438, London 2003. Εδώ θα αναφερθώ για τον πιο γνωστό μας σοφιστή τον Πρωταγόρα.

Ο Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης - από τα ΄Αβδηρα της Θράκης - έζησε από το 490 με  περίπου 420 π.Χ. Θεωρείται πως  είναι ο ιδρυτής της σοφιστικής κίνησης και ένας από τους κορυφαίους σοφιστές στην παγκόσμια φιλοσοφική ιστορία. Πηγές για τη ζωή του είναι οι Βίοι Φιλοσόφων του Διογένη Λαέρτιου του 3ος αι. μ.Χ., το έργο του Σέξτου Εμπειρίκου και ο ομώνυμος πλατωνικός διάλογος, στον οποίο ο Σωκράτης συζητάει με το σοφιστή Πρωταγόρα για το θέμα της αρετής.

 Ως δάσκαλος ταξίδεψε σε πολλές ελληνικές πόλεις. Αναφέρεται πως ο Περικλής του ανέθεσε να γράψει τους νόμους των Θουρίων, της αθηναϊκής αποικίας στην Κάτω Ιταλία που ιδρύθηκε το 444 π.Χ. στη θέση της Σύβαρης. Σοφιστής ονομάστηκε ο ευρυμαθής δάσκαλος που διαθέτει ευρεία μόρφωση, ο πολυμαθής , ο πολύξερος, δηλαδή ο σοφός που δίδασκε φιλοσοφία, ρητορική, γραμματική, μουσική, ποίηση, ιστορία και όλες τις φυσικές επιστήμες. Στο βιβλίο αναλύονται όλα.

ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΤΟΥ ΘΕΣΕΙΣ

Ο Πρωταγόρας πίστευε ότι η γνώση δεν μπορεί να προσδιοριστεί αντικειμενικά παρά μόνο με τις αισθήσεις. Άρα, γνώση είναι ό,τι αντιλαμβανόμαστε και όπως αποτυπώνεται στις αισθήσεις μας.

Ο Πρωταγόρας ήταν ίσως ο πρώτος δάσκαλος που δίδασκε με ανταμοιβή και ήταν ξακουστός για τα υψηλά δίδακτρα που χρέωνε. Η μέθοδος διδασκαλίας ήταν όπως οι σημερινές διαλέξεις και είχαν ως περιεχόμενο ανάλυση ποιημάτων, συζητήσεις για τα νοήματα και τις σωστές χρήσεις των λέξεων και γενικούς κανόνες ρητορικής. Οι μαθητές του ήταν πλούσιοι από οικονομικά ευκατάστατες αθηναϊκές οικογένειες.

Εστίαζε την εκπαίδευση που παρείχε σε πρακτικά ζητήματα και απέδιδε μεγάλη αξία στη ρητορική δεινότητα, αλλά  και στην ευγλωττία, δηλαδή την ορθοέπεια, και  προετοίμαζε τους μαθητές του με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σε θέση να υπερασπιστούν αλλά και να επικρίνουν - με λογικά επιχειρήματα - κάθε αμφιλεγόμενη θέση.

Ο Πρωταγόρας με τη διδασκαλία του τόνιζε, πώς η ανθρώπινη υποκειμενικότητα καθορίζει τον τρόπο που καταλαβαίνουμε, ή ακόμα και κατασκευάζουμε τον κόσμο μας. Αυτή η θέση του εξακολουθεί να αποτελεί ουσιαστικό μέρος της σύγχρονης φιλοσοφικής παράδοσης.

ΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ ΓΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Από την πραγματεία του «Περί Θεών» σώζεται μόνο ένα μικρό απόσπασμα και αυτό θα είναι το κείμενο του μαθήματός μας:

 

ΠΕΡΙ ΜΕΝ ΘΕΩΝ ΟΥΚ ΕΧΩ ΕΙΔΕΝΑΙ,

ΟΥΘ ΩΣ ΕΙΣΙΝ ΟΥΘ ΩΣ ΟΥΚ ΕΙΣΙΝ.

ΠΟΛΛΑ ΓΑΡ ΤΑ ΚΩΛΥΟΝΤΑ ΕΙΔΕΝΑΙ,

Η Τ ΑΔΗΛΟΤΗΣ,

ΚΑΙ ΒΡΑΧΥΣ ΩΝ Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 

 ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΓΛΩΣΣΑ

 

Για τους θεούς, δεν έχω τρόπο να γνωρίζω,

ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν.

Διότι πολλά πράγματα εμποδίζουν τη γνώση:

όπως το γεγονός ότι πολλά πράγματα είναι άδηλα (δεν φαίνονται),

και ο ολιγόχρονος βίος του ανθρώπου. (και η σύντομη η ζωή του ανθρώπου).

Και στα Αγγλικά θα το λέγαμε:

Concerning the gods, I have no means of knowing whether they exist or not. Many things prevent knowledge including the obscurity of the subject and the brevity of human life.

Όπως βλέπετε ο Πρωταγόρας αντιμετώπισε με κριτικό πνεύμα την ύπαρξη των Θεών. Θεώρησε πως εμπόδιο για τη γνώση του αυτή είναι «η αδηλότητα των θεών ( δεν παρουσιάζονται για να τους δούμε), και η βραχύτητα τού ανθρώπινου βίου».

Ξαναδιαβάστε το κείμενο και σκεφτείτε το σαν να είστε εσείς ο Πρωταγόρας – και με κριτικό πνεύμα – σκεφτείτε: τι κακό είπε ο …κακοντέλης αυτός! Εσείς συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη σκέψη του αυτή; Η γνώμη σας είναι θέμα ζωής και θανάτου!

ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ

Υπάρχουν ακόμη πάρα πολλά άλλα που μπορούμε να πούμε για τον Πρωταγόρα. Οι απόψεις του όμως αυτές …«σκανδάλισαν» τους Αθηναίους και τον κατηγόρησαν για …αθεΐα! Βλέπετε πουθενά να λέει ότι είναι άθεος; (Είναι μία άκρως μεγάλη ατυχία  για όλους μας σήμερα η συναρμολόγηση της λέξης μας ΄Αθεος! Σκεφτείτε το λίγο!).

Τέλος, μαρτυρείται πως τα βιβλία του κάηκαν δημόσια στην αγορά της Αθήνας και ο ίδιος καταδικάστηκε σε θάνατο, σαν τον Σωκράτη. Για να αποφύγει και τα χειρότερα ο Πρωταγόρας διέφυγε για τη Σικελία. Το πλοίο του όμως – μάλλον η βάρκα του - ναυάγησε και ο ίδιος πνίχτηκε!

Αυτό ήταν το τέλος του Πρωταγόρα που για μας σήμερα, αλλά και για όλο τον κόσμο, θεωρείται ο κορυφαίος σοφιστής στην παγκόσμια φιλοσοφική ιστορία. Διαβάστε το βιβλίο αυτό, θα ενθουσιαστείτε σφόδρα! Είναι…σοφιστικέ!!